Կարգ՝ Մթերքների հանրագիտարան
Չիայի սերմեր
Նախապատմությունը
Չիայի սերմերի հայրենիքը համարվում է Հարավային Ամերիկան, որտեղ մայաները, ինկերը և ացտեկները օգտագործում էին այն որպես հիմնական սննդամթերք: <<Չիա>> հին մայաների լեզվից թարգմանած նշանակում է ուժ:
Կանայք չիայի սերմերն օգտագործում էին կերակուր պատրաստելու և կոսմետիկ նպատակներով, իսկ տղամարդիկ վերցնում էին իրենց հետ կռիվների ժամանակ ուժերը վերականգնելու նպատակով:
ՁԻԹԱՊՏՈՒՂ
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- Կալորիականություն – 145 կկալ
- Սպիտակուցներ – 1.03 գր
- Ճարպեր – 15.32 գր
- Ածխաջրեր – 0.54 գր
- Այրվածքային մնացորդ – 4.53 գր
- Ջուր – 75.28 գր
Ձիթենին մշտադալար մերձարևադարձային բարձր ծառ է, որի բարձրությունը կազմում է 5-6 մետր (հասուն ծառի), իսկ երբեմն հասնում է 10-11 մետրի և ավելի:
Ձիթապտուղը մսալի, երկարավուն օվալաձև պտուղ է, սուր կամ բութ քթամասով, որի երկարությունը 0.7-4 սմ է, իսկ տրամագիծը 1-2 սմ: Պտուղի ներսում գտնվում է կուտը:
ՀԱՏԻԿ ԼՈԲԻ
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- Կալորիականություն – 298 կկալ
- Սպիտակուցներ – 21 գր
- Ճարպեր – 2 գր
- Ածխաջրեր – 47 գր
- Այրվածքային մնացորդ – 3.6 գր
- Ջուր – 14 գր
Լոբին մշակում են հատիկ և կանաչ լոբի ստանալու համար։ Սպիտակուցային նյութերով լոբու հատիկները մոտ են մսին։ Լոբու հատիկների մեջ սպիտակուցները կազմում են 20-22% (մսում՝ 20-23%)։ Կանաչ լոբու մեջ սպիտակուցները 6-7% են։ Բացի այդ լոբին պարունակում է մոտ 2% ճարպ և, վերջապես, վիտամիններ ու մարդու օրգանիզմի համար անհրաժեշտ հանքային աղեր։
Կանաչ Լոբի
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- Կալորիականություն – 25 կկալ
- Սպիտակուցներ – 2.5 գր
- Ճարպեր – 0.3 գր
- Ածխաջրեր – 3 գր
- Այրվածքային մնացորդ – 0.7 գր
- Ջուր – 90 գր
Լոբին լոբազգիների ընտանիքին պատկանող ամենասննդարար բույսերից է։ Կանաչ լոբու կալորեականությունը շատ ցածր է՝ մոտ 25 Կկալ, իսկ օգուտներն անասելի շատ են: Սպիտակուցների, ածխաջրերի, վիտամինների, մակրոտարրերի և միկրոտարրերի, ինչպես նաև այլ օգտակար նյութերի համակցությունը բարենպաստ ազդեցություն է թողնում բոլոր օրգան-համակարգերի վրա։
Հնդկաձավար
Հնդկացորենը ձավարային կուլտուրա է և պատկանում է մատիտեղազգիների (հնդկացորենազգիների) ընտանիքին: Պտուղը եռկողանի ընկուզիկ է` ծածկված բավականին ամուր թաղանթով, որի ներսում գտնվում է միջուկը` բաղկացած արմատիկից և երկու շաքիլներից:
Հայրենիքը Հիմալայան լեռների արևմտյան հարթավայրերն են: Հնդկաձավար սկսել են աճեցնել դեռևս 5000 տարի առաջ Հնդկաստանում, Նեպալում, Բիրմայում: Այնուհետև այն սկսել է տարածվել Աֆրիկայում, Միջին Ասիայում և Հունաստանում: Հենց հույներն էլ վաճառում էին այն արևելյան Եվրոպայում և Ռուսաստանում, որտեղից էլ գալիս է մթերքի անվանումը, իսկ արևմտյան Եվրոպայում այն տարածել են արաբները: Հատկանշական է որ մենք՝ հայերս այն անվանում ենք “հնդկական”, ռուսները՝ “հունական” (գրեչիխա), այնինչ հույները և իտալացիները այն անվանում են թաթարական, իսկ բուլղարացիները` ելդա:
Չամիչ
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- Կալորիականություն – 264 կկալ
- Սպիտակուցներ – 2.9գր
- Ճարպեր – 0.6 գր
- Ածխաջրեր – 67 գր
- Այրվածքային մնացորդ – 1.8 գր
- Ջուր – 15.4 գր
Արևի տակ կամ ստվերում չորացրած խաղող։ Չորացնում են 20%֊ից ոչ ցածր շաքարայնությամբ խաղողի տեսակները։ Սերմերով խաղողի չորացումից ստանում են չամիչ (գերմիան, վասարգա, չիլյաղի), իսկ անսերմերից՝ քիշմիշ (սաբզա, սոյաղի, շիգանի ևն)։ Չորացման ժամկետը կրճատելու և գույնը բացելու համար խաղողի որոշ տեսակներ չորացնելուց առաջ մի քանի վայրկյան եփում են թույլ հիմնային լուծույթի մեջ։ Չամիչին գեղեցիկ գույն տալու համար խաղողի սպիտակ սորտերը ծխահարում են ՏՕ2-ով։
ԿԱԹ
Կաթն իր մեջ պարունակում է մեծ քանակությամբ օգտակար նյութեր, որոնք անհարժեշտ են օրգանիզմի աճի և զարգացման համար: Կաթն իր բաղադրության մեջ ներառում է ավելի քան 100 օգտակար բաղադրիչներ, որոնցից մոտավորապես 20-ը հավասարակշռված և ճարպային ամինոթթուներ, կաթնաշաքար՝ լակտոզա և հանքանյութեր են:
Ծիրանաչիր
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- Կալորիականություն – 232 կկալ
- Սպիտակուցներ – 5.2գր
- Ճարպեր – 0.3 գր
- Ածխաջրեր – 51 գր
- Այրվածքային մնացորդ – 4 գր
- Ջուր – 20գր
Խանութից կամ շուկայից ծիրանաչիր գնելիս պետք է ուշադրություն դարձնել այս մթերքի բարձր որակի մի քանի ցուցիչներին.
Սագախոտ (քինոա)
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- կալորիականությունը՝ 368 կկալ
- սպիտակուցներ՝ 14,12 գր
- ճարպեր՝ 6,07 գր
- ածխաջրեր՝ 57,16 գր
- ջուր՝ 12,28 գր
- այրվածքային մնացորդ (հանքային աղեր)՝ 2,38 գր
Սագախոտը (նաև Եփութուխ, լատ.՝ Quinoa) շատ սննդարար հացազգի է, որը հարուստ է մագնեզիումով ու երկաթով, և ունի սպիտակուցի բարձր մակարդակ (12%-18%): Սագախոտն աճել է Հարավային Ամերիկայի բնությունում, սական իր գերուտեստ լինելու շնորհիվ՝ այժմ նաև աճեցվում է այլ տեղերում, ինչպես նաև Հայաստանում:
Հեշտությամբ է եփվում, և կարելի է այն օգտագործել բազում հեշտ և սննդարար ուտեստներ ստեղծելու համար: Գոյություն ունեն սպիտակ, կարմիր և սև տեսակներ, սակայն եփվելու և սննդային արժեքի տեսանկյունից շատ չեն տարբերվում:
Կտավատի յուղ
Էներգետիկ արժեքը 100 գրամում
- Կալորիականություն – 884 կկալ
- Սպիտակուցներ – 0 գր
- Ճարպեր – 99.8 գր
- Ածխաջրեր – 0 գր
- Այրվածքային մնացորդ – 0 գր
- Ջուր – 0.2 գր
Մարդու առողջության համար շատ կարևոր և օգտակար մթերք է: Դրա հաճախակի օգտագործում կարգավորում է օրգանիզմի աշխատանքը, ինչպես նաև կարող է պիտալի լինել մի շարք հիվանդությունների ժամանակ:
